Bekijk hieronder de afbeelding ‘conditionering en pijn‘.
Wat is conditionering
Door twee prikkels steeds tegelijk te geven, gaan mensen naar verloop van tijd de ene prikkel met de andere associëren. Ook kan men beloond of gestraft worden, zodat degene de handeling gaat associëren met iets positiefs of negatiefs. Dit zijn allebei vormen van conditionering. Bij klassieke conditionering worden verbanden aangeleerd tussen gedrag en prikkels die daaraan voorafgaan. Operant conditioneren is het leren van verbanden tussen gedrag en de resultaten die daarop volgen. Bij deze leervorm wordt bepaald bewust gedrag bekrachtigd of juist bestraft. We gaan de verschillende vormen van conditionering bespreken en uitleggen wat voor invloed ze op pijn hebben.
Klassieke conditionering
Wanneer we dieren kunstjes aanleren of afleren, doen we dit meestal door het goede gedrag te belonen en het ongewenste gedrag te bestraffen. Deze principes worden niet alleen bij dieren toegepast, maar ook dagelijks bij mensen. Misschien ben jij ook weleens ooit beloond als je iets goeds deed en gestraft als je iets deed wat niet mocht? De basis voor de leerprincipes werd gelegd door de Russische fysioloog Ivan Pavlov, die met een natuurwetenschappelijke methode gedrag beter wilde begrijpen en beïnvloeden. Tijdens zijn onderzoek naar het gedrag van honden ontdekte hij de principes van de klassieke conditionering. Bij klassiek conditioneren wordt een prikkel, die een reactie oproept, tegelijk met een neutrale prikkel (die onder normale omstandigheden niet tot de reactie leidt) aangeboden. Dit gebeurt net zolang totdat enkel de neutrale prikkel uiteindelijk dezelfde reactie uitlokt. De neutrale prikkel raakt gekoppeld aan een bepaalde reflex of bepaald gevoel. Pavlov voerde zelf dit experiment uit met een hond. Iedere keer wanneer de hond te eten kreeg, klonk er een bel. Uiteindelijk zorgde het geluid van de bel alleen al voor kwijlproductie.
Nou denk je misschien dat mensen heel anders dan honden zijn, of dat het alleen maar bij primaire levensbehoeftes zoals eten kan. Het tegenovergestelde is waar, dus hier wat voorbeelden:
- Je zit in de trein en je maag knort van de honger en naast je zit iemand een lekker broodje te eten. Door alleen de geur van het broodje ontstaat er een automatische reactie en wordt er speeksel geproduceerd in je mond, je gaat er letterlijk van kwijlen. Als voortaan iedere keer wanneer iemand een broodje zit te eten een toeter klinkt, dan ga je de toeter associëren met een broodje eten. Het geluid van de toeter alleen al zorgt er voor dat je speeksel gaat produceren.
- Misschien heb je weleens een avond zoveel sterke drank gedronken dat je er ziek van werd en moest overgeven. Wanneer je nu aan die drank denkt, word je al misselijk.
- Mensen die vaak naar het ziekenhuis moeten voor chemo en daar misselijk van worden, worden vaak al misselijk bij de eerste stappen in het ziekenhuis, zelfs als ze niet voor een chemokuur komen.
- Reclames voor een (alcoholisch) drankje met mooie vrouwen en/of mannen erin, werken ook met dit principe. Je hebt bepaalde gevoelens bij de mooie man of vrouw en dit wordt gekoppeld aan het drankje.
- Bij het horen van een waterval het gevoel hebben alsof je naar het toilet moet.
Operante conditionering
Bij operante conditionering leren we van de gevolgen van ons gedrag. We worden beloond of gestraft en vervolgens vertonen we het gewenste of niet gewenste gedrag. Een mooi voorbeeld is wanneer je een hond wil leren zitten. Als hij gaat zitten, geef je hem een koekje. Hij wordt dus beloond voor zijn gedrag. Zonder dat we het weten, reageert ook ons lichaam op deze manier. Als een kind een snoepje krijgt als het huilt, zal het op den duur sneller gaan huilen. Of misschien ken je het ook wel dat wanneer een kind in de supermarkt een driftbui krijgt, als het iets niet krijgt. Wanneer je de driftbui stopt door het kind te belonen met een snoepje, is de kans groot dat ze de volgende keer weer een driftbui krijgt in de supermarkt.
Van bewust naar onbewust
Alle gewoontes die we hebben ontstaat door conditionering patronen. We leren dit ons brein aan. Als we vaak genoeg oefenen, wordt het vanzelf een gewoonte en gaat het uiteindelijk van bewust naar onbewust gedrag. Als dit gebeurt hebben we het geconditioneerd. Bekijk hieronder even de fasen van leren en hoe we onszelf gewoonten kunnen aanleren.
Pijn & conditioneren
Even terug naar de rode draad van het boek ‘de oplossing voor pijn’: wat heeft conditioneren met pijnklachten te maken? Het klinkt misschien raar, maar bij pijn is er ook sprake van leren. Wanneer een aanvankelijke neutrale beweging pijn doet, ga je deze beweging associëren met pijn. Het (willen) maken van de beweging roept de herinnering aan de pijn op, oftewel geconditioneerde pijngerelateerde angst.
Een voorbeeld. Je zit hele dagen achter je bureau en je hebt al een jaar, elke dag nekpijn, hoofdpijn of rugklachten als je op kantoor zit. De oorzaak weet je misschien wel, alleen de pijn die je hebt associeert je brein met je werk en het verkeerd zitten achter je bureau. Je koppelt de pijn aan je werk. Het kan zelfs zover gaan dat wanneer je denkt aan het zitten op kantoor, je al nekpijn ervaart. Voilà… je hebt jezelf op de klassieke manier geconditioneerd.
Bij operante conditionering zorgt pijngerelateerde angst ervoor dat je stopt met de beweging, oftewel vermijdingsgedrag. Hierdoor wordt de pijngerelateerde angst minder en dit kun je opvatten als een beloning die het vermijdingsgedrag versterkt. We zien dus in de praktijk dat mensen met pijn ook minder gaan bewegen. Dit heeft grote nadelige gevolgen voor je pijnklachten.
Volgens een recente cognitieve theorie, het integrated expectancy-based model, kan vermijdingsgedrag als een negatieve associatie dienen. Voorbeeld: zolang ik mijn rug recht houd, ervaar ik geen pijn bij tillen. Het model gaat uit van de verwachtingen die iemand heeft over het optreden van pijn. Bij bepaalde bewegingen verwacht iemand pijn. Vermijdingsgedrag zorgt ervoor dat de pijn niet optreedt.
Een recent idee is dat niet alleen de angst voor pijn, maar ook het vermijdingsgedrag zelf een signaal is dat de situatie gevaarlijk is. Dit wordt emotioneel redeneren genoemd. Terugkomend op het voorbeeld: ik ben nog niet aan het tillen, dus zal het met mijn rug nog niet in orde zijn. Een catastrofale gedachte die weer aanzet tot pijnvermijdingsgedrag.
Zoals je hierboven gelezen hebt, kunnen we ons gedrag op pijn middels een aantal technieken sturen. Belangrijk voor jezelf om hier op een bewuste manier naar te gaan kijken. Misschien kun je jouw pijn wel verminderen door jezelf ander gedrag aan te leren. Ga de pijn niet alleen maar vermijden, maar probeer eens je grenzen op te zoeken. Zoals je al eerder hebt gelezen, is bewegen van essentieel belang voor herstel en de opbouw van weefsel. Puur vermijden werkt alleen maar averechts.
De geconditioneerde pijn van TMS
Dr. John E. Sarno is de eerste die chronische pijn als TMS (Tension Myositis Syndrome) beschreef. Hij was een revalidatiearts en kreeg ontzettend veel mensen met chronische pijnklachten in zijn praktijk. Hij ontdekte dat zijn patiënten dezelfde soort pijn hadden én dezelfde onderliggende oorzaak. Toen gaf Dr. Sarno hier een naam aan: Tension Myositis Syndrome. Andere namen voor hetzelfde fenomeen zijn: Tension Myoneural Syndrom of het Mind Body Syndroom
Geprogrammeerde pijn
Mensen met chronische pijnklachten ontwikkelen specifieke symptomen met betrekking op hun pijn. Een voorbeeld hiervan is dat behoorlijk wat mensen met lage rugpijn op een bepaalde bank prima kunnen zitten, maar op een andere soort bank na een paar minuten pijn krijgen.
Het tijdstip van de dag speelt ook een rol. Mensen met TMS hebben vaak pijn in de ochtend. Na het opstarten en na een hete douche gaat het beter, in de loop van de dag wordt de pijn weer erger. Veel mensen zeggen dat ze de klok er gelijk op kunnen zetten: om 4:00 worden ze wakker van de pijn. En daarnaast is het ook bizar dat sommige mensen wel kunnen fietsen, maar niet kunnen traplopen. Het gaat erom dat er een specifiek patroon ontstaat.
Pavlov’s conditionering
Even nog terug naar het PAVLOV- experiment. Honden werden beloond met eten en het geven van het eten werd gekoppeld aan het laten horen van een belletje. Zodra de honden de associatie in hun brein hadden gemaakt van het belletje en het eten, begonnen ze al te kwijlen bij het horen van het geluid van de bel zonder dat er eten getoond werd.
Mensen zijn net zo programmeerbaar als dieren. Als je onbewust of bewust de overtuiging hebt geprogrammeerd dat lopen, fietsen of zitten pijn veroorzaakt zal dat zich ook op die manier uiten. Het effect wordt versterkt als je voor het eerst pijn kreeg bij het wandelen bijvoorbeeld. Je kan dan angst ontwikkelen om te gaan wandelen, want de associatie met pijn en wandelen is gemaakt. De pijn ontstaat door de conditionering. Als je na de eerste keer pas na een half uur pijn kreeg, is de kans groot dat het patroon zich blijft herhalen.
Hoe kan conditionering doorbroken kan worden?
Als jij jezelf realiseert dat het om een geprogrammeerde pijn gaat, is dat de oplossing tot het probleem. Jouw lichaam gaat niet ‘kapot’ door op een stoel, bank of fiets te gaan zitten. Hoe eerder dit besef, hoe sneller jij de knop weer om kunt zetten! De Pijn Reset Methode is een behandelmethode om deze conditionering te doorbreken.
Door de pijn heen
Steve Ozanich, schrijver van het boek ‘The Pain Deception’, leed zelf aan extreme rugpijn, wat verergerde zodra hij even op een bureaustoel zat. Hij kon niet op de stoel blijven zitten omdat de pijn zo intens was. Toen hij besefte dat hij geconditioneerd was, ging hij net zo lang op de bureaustoel zitten tot de pijn weg was. Zijn brein trok alles uit de kast om hem te laten opgeven. Hij merkte dat de golven van pijn minder werden en nog geen half uur later was de pijn weg en nooit meer teruggekomen.
De oplossing van Pijn door Conditionering
Bewustwording is het sleutelwoord als het om conditionering en pijn gaat. Je moet begrijpen hoe het systeem werkt en de wil hebben om op deze manier naar pijn te gaan kijken. In mijn boek en de online programma’s ga ik je alles leren omtrent het fenomeen ‘conditionering en pijn’. Doe er je voordeel mee!
Lees hier meer een onderzoek over conditionering en pijn.
