Bindweefsel ligt verspreid over het hele lichaam. Het zit in alles structuren van het lichaam en bevindt zich in: spieren, botten, kraakbeen, pezen, gewrichten, organen, etc. Het bezit het vermogen zich continu aan te passen aan de opgelegde functies en eisen die we aan ons lichaam stellen. Deze functionele aanpassing (adaptatie) is een van de belangrijkste eigenschappen van bindweefsel voor het herstel. Van deze eigenschap kunnen wij als fysiotherapeut en jij dus als patiënt, gebruik maken om jouw klachten te herstellen. In dit artikel gaan we het hebben over ‘het herstel van artrose’. Ik wil je in begrijpelijke taal proberen uit te leggen dat er veel meer mogelijk is dan je denkt, wanneer we te maken hebben met artrose.
Anatomie artrose (video)
Wat is artrose precies?
Artrose wordt in de volksmond slijtage genoemd. Het is een degeneratief proces van het kraakbeen van het gewricht. Dat wil zeggen dat de kwaliteit van het kraakbeen achteruit gaat. Het kraakbeen wordt dunner en zachter waardoor de botvlakken hieronder meer belast worden. Als reactie hierop gaat het lichaam extra bot aanleggen en gaan de gewrichtsvlakken vervormen. Er kunnen zo osteofyten (knobbels) bij de gewrichten ontstaan. Van alle reumatische aandoeningen komt artrose het meeste voor. Andere vormen van reuma zijn o.a. ontstekingsreuma en fibromyalgie (reuma van de weke delen).
De behandeling en revalidatie bij artrose
Revalideren is het trainen van bewegingen, die fysiek (nog) niet beheerst worden. We gaan bewegingen of handelingen trainen waar je beperkt in bent of helemaal niet kunt. De meeste mensen gaan bij pijn of beperkingen steeds minder doen, middels revalidatie willen wij jouw inzicht geven dat dit wel belangrijk is. Door juist die bewegingen en/of handelingen te trainen die verloren zijn gegaan, zal het lichaam hierop reageren met een specifieke aanpassing. We noemen dit met een mooi woord ook wel ‘adaptatie’. Dit doen we met als doel dat er functioneel herstel kan optreden. Wanneer we functie vragen van een bepaald orgaan of structuur zal deze zich uiteindelijk gaan aanpassen. Altijd belangrijk om te weten is dat “de functie vormt het orgaan”.
Functies en samenstelling van kraakbeen
Wat belangrijk is om te weten, is dat bindweefsel vele functies heeft en iedere structuur ook een andere samenstelling heeft. De functies zijn:
- Verbinden van weefsels (stabiliteit, elasticiteit, viscositeit)
- Ondersteuning bieden (beschermende functie)
- Opslag van energie en mineralen
- Transport/voeding van weefsels (trofische functie)
- Herstellende functie (wondgenezing, reparatie, regeneratie)
- Beschermende functie (Immuniteit)
Het bindweefsel is samengesteld uit:
- Cellen: zorgen voor de aanmaak van collageen en matrix.
- Vezels: spelen met name een rol bij trekbelastingen.
- Matrix: is vooral van belang bij compressie en schuifbelastingen.
De samenstelling van bindweefsel (de onderlinge verhouding tussen cellen, vezels en matrix) is afhankelijk van de functie. Zie onderstaand voorbeeld:
- Pees is: 2% cellen 90% vezels 8% matrix
- Kraakbeen is: 10% cellen 10% vezels 80% matrix
- Huid is: 40% cellen 45% vezels 15% matrix
Kan kraakbeen herstellen?
De fibroblast is de cel die primair verantwoordelijk is voor de synthese (herstel) van vezels en van matrix in het collageen type I. In het gewrichtskraakbeen is de chondroblast hiervoor verantwoordelijk. De osteoblast vinden we in botweefsel. Wat belangrijk is om te weten is dat de matrixsynthese het ontstekingsproces remt. Het is bij artrose dus van groot belang om de productie van collageen en de matrix te stimuleren om zo het ontstekingsproces te remmen. Wat is hier voor belangrijk?
Het zuurstofaanbod
Door actief bewegen, verhogen we de weefseldoorbloeding met als direct gevolg een toename van het zuurstof in de cellen. De enige uitzondering hierop vormt de chondroblast, die niet afhankelijk is van zuurstof, echter zijn synthese-activiteit na het 18e levensjaar beperkt tot uitsluitend matrix.
Het piëzo-elektrisch (PE) effect
De collageen- en matrixproductie is voor 80% afhankelijk van het piëzo-elektrisch effect. Dit positieve effect voor het genezingsproces ontstaat wanneer positieve en negatieve ladingen ten opzichte van elkaar bewogen worden. Het PE-effect is op te roepen door actief bewegen (ADL bewegingen gedurende 8-12 uur per dag), waarbij wrijving ontstaat tussen matrix en collageen. De stroming die hierdoor optreedt, draagt bij aan een georiënteerde collageensynthese. Dit actief bewegen dient op geleide van de pijn te worden uitgevoerd.
Voor botweefsel (osteoblasten) zijn compressie en ontlasting de actieve bewegingen die tot het PE-effect leiden. Voor kraakbeen (chondroblasten) compressie (is glijden en rollen), terwijl voor spieren, pezen, ligamenten, kapsels en fascii (fibroblasten) gedoseerde rek en ontspanning de adequate prikkels vormen. Belangrijk bij artrose is dus dat we compressie krachten inzitten in de vorm van glijden en rollen. Een heel makkelijk en goed voorbeeld hiervan is fietsen. We kunnen tijdens de revalidatie met deze krachten gaan spelen door zwaarder en lichter te gaan fietsen om zo de matrix te stimuleren en de ontsteking geremd kan worden.
Voeding
Er zijn vele voedingsproducten die een ontstekingsremmende en bevorderende werking hebben. Een belangrijk voedingsproduct om te schrappen (verminderen) is vlees. Het consumeren van vlees leidt tot een toename van het stofje Prostaglandin (PGE2) en dus tot een versterking van het ontstekingsproces. Tijdens de ontstekingsfase zal de vleesconsumptie derhalve beperkt moeten worden. Daarentegen verdient het wel aanbeveling om in deze periode met name vis en verse groenten te consumeren, omdat deze voedingsmiddelen leiden tot een toename van PGE1 en PGE3 (tegenhangers van PGE2). Daarnaast is veel water drinken zeker wenselijk. Ook bij chronische aandoeningen zoals reuma, m. Bechterew etc. dient de inname van vlees en vleesproducten tot een minimum beperkt te blijven.
Positieve mindset
Door de pijnklachten kan het revalideren zorgen voor negatieve energie. Revalideren vraagt doorzettingsvermogen, dus de wil om iets te veranderen. Dus we moeten niet alleen fysiek iets willen veranderen maar ook mentaal. ‘Positive thinking’ is een belangrijk sleutelwoord in de revalidatie. Wanneer je jouw brein vult met negatieve gedachten zal het resultaat ook negatief uitpakken. Probeer tijdens de revalidatie je aandacht te behouden op de volgende punten: denk positief, geloof in jezelf, vertrouw op je lichaam en vier ook kleine successen.
Conclusie voor kraakbeenherstel
- Artrose is niet te genezen maar we kunnen het weefsel wel optimaliseren. Wat kunnen we doen om ‘herstel’ te bevorderen:
- Middels fysiotherapie kunnen we de bewegelijkheid van gewrichten optimaliseren
- Middels revalidatie kunnen we het kraakbeen goede belasting voorzien (piezo-electrisch effect). Het gevolg hiervan is een verbeterd collageen en matrixproductie, waardoor ontstekingen afnemen en omliggende structuren sterker worden.
- Middels de juiste voeding te elimineren en te consumeren kunnen we ontstekingen tegen gaan.
- De juiste mindset. Staar je niet blind op het einddoel en maak kleinere subdoelen. Vier deze wanneer je ze behaald hebt. Dit houd je gemotiveerd in het revalidatieproces.
Waar komt artrose het meeste voor?
Artrose kan in veel verschillende plekken in het lichaam voorkomen. Bij elke soort artrose is een andere soort behandeling het beste geschikt. Enkele veelvoorkomende vormen van artrose zijn:
Artrose van de heup (coxartrose)
Het heupgewricht bestaat uit een kop (uiteinde van het bovenbeen) en een kom (deel van het bekken) en daartussen bevindt zich kraakbeen. Bij artrose van de heup is dit kraakbeen dunner en/of zachter geworden. Typische klachten die bij artrose van de heup horen, zijn: pijn in het heupgebied en in de liesregio, stijfheid van de heup, beperkte beweeglijkheid van de heup en krachtverlies van spieren rondom de heup.
Artrose van de knie
Het kniegewricht bestaat uit drie botstukken: het bovenbeen, het onderbeen en de knieschijf. Zowel tussen het bovenbeen en de knieschijf als tussen het boven- en onderbeen bevinden zich gewrichtsvlakken met kraakbeen. Regelmatig wordt degeneratie van het kraakbeen tussen boven- en onderbeen gezien. Kenmerkende symptomen hiervan zijn: pijn in de knie of knieholte, pijn bij (trap)lopen of hurken, stijfheid en bewegingsbeperkingen.
Artrose van de hand/vingers
In de hand bevinden zich tientallen botstukjes en daardoor ook veel gewrichtjes. Zo ook in de duim en vingers. Bij artrose van de hand/vingers wordt het kraakbeen tussen de botjes van mindere kwaliteit en kan dit pijnklachten en stijfheid in de hand en vingers geven. Vaak is de hand in de ochtend stijf en neemt de pijn toe na zware belasting, zoals het herhaaldelijk uitwringen van doeken.
Artrose van de rug/nek
Artrose in rug en artrose in de nek komen vrij vaak voor. Onze wervelkolom bestaat uit wervels met daartussen de tussenwervelschijven. Deze tussenwervelschijven bestaan uit kraakbeen. Bij het dunner en/of zachter worden van dit kraakbeen wordt er extra bot gevormd bij de wervels en treedt er hierdoor vervorming van de wervels op. Dit kan klachten geven (bijvoorbeeld doordat deze botdelen op zenuwen gaan drukken).
Wanneer u last heeft van slijtage in uw nek kunt u onderstaande video bekijken.
Artrose van de enkel
Artrose van de enkel betekent dat er slijtage is opgetreden in het kraakbeen tussen de twee grootste gewrichten van de enkel, namelijk de onderste en bovenste spronggewricht. De kwaliteit van het kraakbeen is dus afgenomen, waardoor het bewegen van de enkel pijn kan veroorzaken. Dit, omdat het kraakbeen tussen de botstukken ervoor zorgt dat jij de enkel pijnvrij kan bewegen. Artrose in de enkel komt minder vaak voor dat artrose in de heup of knie.
Symptomen en artrose
Wanneer er iets stuk gaat in het lichaam spreken we van een letsel van de betreffende structuur. Wanneer bijvoorbeeld kraakbeen is aangedaan komen er signalen naar voren. Dit is een beschermingsmechanisme van het lichaam zelf. Meestal zijn de symptomen pijn, stijfheid en bewegingsbeperking. De signalen die we krijgen moeten we niet negeren maar respecteren. Revalidatie is er dan ook op gericht om de grenzen van de belastbaarheid, van het (beschadigde) weefsel te beïnvloeden. Belangrijk is dat er een actieve revalidatie wordt opgestart op geleide van de pijnsignalen. Door de fysiotherapeut wordt er tijdens de revalidatie continu geëvalueerd met de patiënt.
In het beginstadium van artrose heeft men vaak nog weinig of geen klachten. De artrose zal langzaam toenemen, waardoor de klachten vaak ook geleidelijk steeds meer op de voorgrond komen te staan. De voornaamste klachten zijn:
Pijn
Door de afname van het kraakbeen worden de gewrichtsvlakken zwaarder belast en dit kan pijn geven. Dit is vaak bij het belasten na inactiviteit duidelijk aanwezig en wordt dan startpijn genoemd. Dit is bijvoorbeeld als je een tijdje op de bank hebt gezeten en daarna weer op wil staan of de eerste passen als je ’s ochtends uit je bed stapt. Ook wordt de pijn vaak erger gedurende de dag.
Stijfheid
Artrose kan ervoor zorgen dat het gewricht stijver wordt. Dit is, net als bij pijn, erger na een periode van inactiviteit (startstijfheid).
Bewegingsbeperkingen
Door de osteofyten (knobbels) bij de gewrichten kunnen er bewegingsbeperkingen ontstaan. Het buigen en strekken van gewrichten gaat bijvoorbeeld steeds moeilijker. Ook kan pijn ervoor zorgen dat je een gewricht minder gaat gebruiken wat op den duur ook weer beperkingen kan geven.
Uitstralende pijn
De pijn kan uitstralen naar een ander gebied dan het gewricht zelf. Zo is bijvoorbeeld van heupartrose bekend dat dit ook pijn in de liesregio kan veroorzaken.
Crepitaties
Het kraken of knakken van het gewricht (crepitaties genoemd) is ook een kenmerk van artrose. Dit is te verklaren door het feit dat de gewrichtsvlakken en het kraakbeen tussen de gewrichtsvlakken van structuur veranderen.
Wat zijn de oorzaken van artrose?
Sommige mensen zijn gevoeliger voor het krijgen van artrose. Er zijn dan ook verschillende factoren om rekening mee te houden bij de behandeling van je artrose. Factoren die een rol spelen bij de oorzaak van artrose zijn:
- Erfelijke aanleg
- Reumatoïde artritis
- Jicht
- Pseudojicht
- Geslacht – vrouwen hebben vaker artrose dan mannen
- Eerder letsel aan het gewricht – na bandletsel of meniscusletsel is het gewricht minder stabiel en ontstaan er sneller overbelastingen
- Overbelastingen op het kraakbeen door langdurig zwaar werk
- Overgewicht
Fysiotherapeutische behandelingen bij artrose
Vanaf 2018 krijgt men bij heup- en knieartrose dus 12 behandelingen met oefentherapie vanuit de basisverzekering vergoed. Misschien denk je dat er niets te doen is aan artrose. Dat is niet waar! Het klopt dat het degeneratieve proces niet teruggedraaid kan worden; maar het resterende kraakbeen kan men wel van optimale kwaliteit maken door middels van oefentherapie. Men kan de spieren rondom het gewricht trainen, zodat het gewricht zelf minder belast wordt. Hierdoor kan de pijn minder worden of in sommige gevallen geheel verdwijnen.
Oefentherapie
Door lichte, mobiliserende oefeningen treedt er een soort sponswerking van het kraakbeen op in het aangedane gewricht. Het kraakbeen zuigt voedingsstoffen op en door druk op het gewricht worden vervolgens afvalstoffen afgevoerd. Wanneer men dit herhaaldelijk doet, wordt het kraakbeen van optimale kwaliteit. Ook kun je met kracht- en stabiliteitoefeningen de omliggende spieren van het gewricht trainen. Hoe sterker deze spieren zijn, hoe minder het kraakbeen belast wordt.
Manuele mobilisaties/manipulaties
Door het slijtageproces zal de mobiliteit van het gewricht afnemen en kunnen daardoor ook andere spier- en pijnklachten ontstaan. Om het verlies aan mobiliteit zo klein mogelijk te houden, kunnen manuele mobilisatie- en/of manipulatietechnieken bijdragen aan de behandeling.
Houdingstherapie
Het is van belang om het aangedane gewricht op de juiste manier te belasten. Soms gaat men door de pijn of door de vervorming van het gewricht anders staan of lopen. Dit kan de klachten verergeren. Daarom zullen we kijken naar je houding tijdens stand en tijdens lopen. We kunnen je adviseren en oefeningen geven om een juiste houding hierbij aan te nemen.
Taping
Met medical tape kunnen we verschillende dingen bereiken: het laten ontspannen van spieren, het activeren van spieren, het sturen van gewrichten, het afvoeren van vocht, etc. Bij bijvoorbeeld knieartrose, kan het zijn dat er een spierdisbalans is waardoor je klachten verergeren. Door de juiste tapetechnieken kunnen we de ‘verzwakte’ spieren meer activeren en de overbelaste spieren meer ontspannen. Dit kan bijdragen aan je herstel.
Wanneer is er bij artrose een operatie nodig?
Indien fysiotherapeutische behandelingen niet of onvoldoende werken, kan men overwegen om een operatie te ondergaan. Men kan dan een kunstgewricht krijgen (prothese). Dit wordt ook wel een ‘nieuwe’ knie genoemd om de knieklachten te verhelpen. Het is een intensieve operatie met een lang revalidatietraject. Heb je al een dergelijke operatie ondergaan? Je kunt bij ons revalideren! We zullen je begeleiden in het herstelproces en de uiteindelijke mobiliteit, stabiliteit en kracht van en rondom het gewricht proberen te herwinnen.
Fysiotherapie bij artrose
Artrose is helaas niet te genezen en daarom is het belangrijk dat je leert om een goede balans te vinden tussen belasting en belastbaarheid. Zo kan het zijn dat je meer rustmomenten zal moeten inbouwen gedurende de dag. Ook kunnen soms simpele aanpassingen op de werkplek de klachten soms verminderen. Hierin zullen we je begeleiden. Je kunt bij ons terecht op onze locaties. Voor vragen of het inplannen van een afspraak kun je contact met ons opnemen door het invullen van ons online contactformulier. Onze therapeuten helpen je graag verder.
Bekijk hier een onderzoek over artrose.
